Con Xabier Cordal

A seguinte entrevista constitúe a primeira parte da conversa que tres alumnos de 2º de Bacharelato do curso que rematou: Candela R. Otero, Alba Sinde e Paulo Montero tivemos con Xabier Cordal a propósito das súas últimas publicacións. Comeza cunha animada parola sobre as lembranzas dun Instituto que estamos deixando atrás, clases, profes, suspensos... Cordal foi especial tamén porque con el había suspensos non previstos..., un profesor capaz de abrir a mente de moita xente, que lle deu outra perspectiva á materia e que practicou unha particular metodoloxía contra o aburrimento. Xabier insiste na importancia de transmitir entusiasmo, de pór entusiasmo cando se estuda e de vivir o que se fai.

CANDELA.- Comezaches a escribir moi novo e participaches no Colectivo Ronseltz  cunha publicación que tiña certo carácter vangardista; podíasnos explicar de onde xorde a idea de crear este colectivo?

XABIER.- O meu primeiro libro é anterior ao de Ronseltz, é do 93. Eran historias que tiñan que ver co celtismo, coa identidade, co idioma... En Ronseltz nós tiñamos ao principio boa intención:  íamos facer unha revista universitaria. O que pasa é que nos xuntamos un grupo de xente que tampouco estábamos moito pola parte científica, digamos, da universidade. Fixemos unha reunión e había xente moi seria que foi marchando porque empezamos a dicir todos paridas e cando nos demos conta quedou o que foi o núcleo do que despois se chamou Ronseltz. E publicamos unha revista, e despois outra… Con Ronseltz fixemos recitais na universidade que eran un auténtico desastre, entrábamos pola ventá en vez de entrar pola porta, había música... éramos cinco e os cinco á vez lían cadanseu poema e facían chistes e cantaban. E xogaban ao póker de dados. 

En fin, foi unha experiencia marabillosa. O libro chegou moito despois (porque isto que vos conto foi no 85).  Ronseltz fúndase cando teño 19 anos. Estábamos felices de facer algo que nos gustaba, que era basicamente facer o bandallo, divertirnos moito. Era o ambiente dos 80, había moitas ganas de diversión porque víñamos do franquismo e por moitas cousas máis... Case dez anos despois apareceu un editor e dixo: se non existides xa como grupo imos deixar polo menos constancia de que existiu. E entón saíu o libro, no 94, pero nós xa estabamos disolvidos, cada un na súa casa, cada un coa súa carreira. Miki Montes fíxose cantante de blues, agora xa o deixou, pero estivo moitos anos cantando e gravando;  Manuel Cortés é actor, do grupo Chévere e de moitas series en Galicia e os outros, todos eles, seguiron escribindo e algún tamén dando clase. Ao final é grupo de amigos, un grupo de xente que se divertía escribindo.

Tivemos o outro día unha reunión en Santiago, dentro dunhas xornadas poéticas que houbo no Teatro Principal, e foi ben bonito. Vimos que estamos moi vellos, moi vellos, pero moi contentos.

CANDELA.- Foi unha experiencia, desde logo…

XABIER.- Si, foi unha experiencia para a xente que ía a recitais porque non entendían nada. Estaban afeitos a un tipo de recital solemne, con xente botando o seu rollo. Nós, menos iso, calquera cousa. Despois xa cambiaría, acabou sendo case como unha actuación teatral improvisada. Nunca sabíamos o que íamos facer, tíñamos uns textos que podían servir, por se alguén se perdía; pero non sabíamos como ía acabar a cousa, nin como empezaba. Un día tivemos un recital nunha aula de teatro grande que hai en Santiago e foi apoteósico, aquel directo foi unha marabilla. E aí xa nos disolvemos practicamente. Iso foi no 88.

CANDELA.- Que marabilla! Es coñecido como autor de poesía, o último libro resistencia da auga aparece tras un longo período de silencio, pero tampouco tan longo coma o do libro Transmuta. Eses períodos entre un libro e o outro débense á falta de inspiración, porque non tes tempo ou simplemente ocorre así?

XABIER.- Ben, tiven fillos, claro, e ás veces tamén cando non hai nada sobre o que falar, o mellor é estar calado; é unha virtude moi grande o silencio. Eu xa sei que estou todo o día falando porque é o que teño que facer, sería de moi mal gusto un profe que entrase nunha aula e estivese en silencio durante 50 minutos, a min prestaríame, pero non se pode facer. O resto do día son unha persoa en xeral silenciosa... Entón, cando non hai nada sobre o que escribir non ten sentido poñerse a esbardallar. E esa foi a razón. Cando escribo, escribo, e cando non, pois miro a tele ou dou paseos cos cans que me parece unha afección preciosa tamén.

CANDELA.- Agora sacaches o libro Relatos para televisión, unha sorpresa porque é narrativa; estes relatos tíñalos gardados e recompiláchelos ou naceron a partir dun e dixeches: continúo?

XABIER.- Hai de todo. Algúns saíron xa en prensa, hai bastantes anos, en Galicia Hoxe, antes de que o noso presidente se cargase Galicia Hoxe eu estaba nese periódico, que tiña unha sección sobre literatura. Publiquei algúns relatos e algún que nunca chegou a saír. Despois, outros... pois si, andaban por aí, en formato as-cousas-que-escribo-e-sempre-tiro, ao final fago iso moito, escribo e despois digo: "isto non me gusta", "isto non é", entón tíroo. Pero ás veces vas tirando, vas tirando e queda un substrato, queda un pouso. E dese pouso que foron dúas ou tres novelas inacabadas, naceron os relatos. Menos un, que foi un encargo expreso do grupo Luar na Lubre para un concerto que trataba de Ith e de Breogán. Introducino aí, porque como son relatos bastantes distópicos en xeral, este facía de contrapunto. É un relato moi distinto, o pasado, os mitos… etc. 

CANDELA.-Ese relato titulado “A Torre” levoute a realizar a portada cunha imaxe da Torre de Hércules ou por que a Torre de Hércules na portada?

XABIER.- Pois iso foi cousa de Xerais. Eu tiña unha idea sobre a portada, deilles unha serie de ideas e saíu iso, que me pareceu ben; o único problema é que saen unhas maos sostendo un móbil e eu quería que unha das maos fose un robot, creo que encaixaba moito mellor, pero entre as présas…, as cousas dos libros son o demo, un non está no 100% do proceso. Por outra parte eu nacín moi próximo á Torre, para min esa Torre é a miña infancia, ía xogar alí cando era neno e ségueme dando así cousa cando vou. Alí vivín ata os 9 anos.

CANDELA.- Cando escribes narrativa, o feito de que escribiras durante toda a túa vida poesía fai que a prosa teña un estilo máis poético?

XABIER.- Hai xente que se estraña un pouco, que me di con certa sorpresa: "cando escribes contos, escribes contos!" E eu digo, pois si, porque os contos son contos [sorrí]. Non preconcibo unha idea sobre nada en xeral, é dicir, hai moitos poemas que levo escrito que poderían ser contos, non sei se hai contos neste libro que puidesen ser poemas, creo que non. Intento falar a linguaxe de cada medio e adaptarme ao sitio onde estou, é coma cando escribo cancións… Cando escribo unha canción, escribo unha canción, normalmente intento que sexa moi comprensible e... ás veces sáenme, ás veces non. Cada medio pide unha linguaxe. Eu creo que hai que saber adaptarse a iso... ou romper con iso.

CANDELA.- Nalgunha entrevista dixeches que estas dúas últimas obras teñen un carácter persoal; ata que punto mostran como es  ti ou a túa realidade? 

XABIER.- Ui, si, é imposible escribir sen que saia o usuario, quero dicir, o emisor, que acaba sendo o usuario porque ao final o que escribes é un ente estraño... Pasan 30 anos, les un conto que fas aos 20 e dis: "pero isto que é?, realmente es ti?". Mais resulta inevitable. No libro de poemas algún poema é biografía pura... ao mellor hai que saber moito sobre a miña vida para localizar sobre qué falo, en concreto. Outras veces non. Hai un texto que fala sobre a lingua, está ao principio; aí fago unha reflexión que creo que pode servir para moitas persoas que se encontran nese mesmo escenario, do que falo moito nas clases, que é a ruptura da transmisión do idioma.

CANDELA.- Cando escribes un libro, tanto de poesía como de narrativa, tes algún obxectivo, algo que queiras transmitir a partir del ou, simplemente xorde -como o que dis sobre a lingua?

XABIER.- Pois iso é un misterio, eu creo que hai de todo; hai poemas que se escriben sós; eu estou aí e fago de transcritor, ás veces teño esa impresión, desde que empecei a escribir. Eu creo que é unha experiencia que ten calquera persoa que se dedica a algo artístico. Hai días nos que estás ti e hai días nos que non estás ti e hai outra cousa, claro, obviamente es ti, pero non es ti de todo... iso pode pasar cando tocas un instrumento, cando pintas un cadro ou cando saes a un escenario a actuar. Despois, ás veces, estamos nós polo medio e as nosas teimas, os nosos medos, as nosas alegrías, todo… Eu non teño obxectivo ningún cando me sento a escribir. Os obxectivos están ben para as empresas e para os institutos e para o día... pero non concibo a literatura como algo que sexa un medio para outra cousa, esta "outra cousa" pode saír e son consciente, e ademais gústame. Pero a literatura é inútil, como dicía Óscar Wilde. Eu creo que iso é unha marabilla porque nos fai libres.

CANDELA.- Á parte, á hora de escribir tomas algún exemplo cultural ou referencia ou baséaste  en xente?

XABIER.- En xente si, que pode ser o meu veciño, a miña avoa que non estudou… ou os escritores e escritoras que admiro que son moitísimos, e os libros que leo. É inevitable, ao final sae unha especie de arquitectura que contén todo isto, porque todo iso somos nosoutros, porque non se pode facer unha casa sen albanel. E os albaneis, en teoría, son xente humilde, son xente que non sabe certas cousas: pero sabe outras. E estar á escoita é importante neste oficio. Iso inclúe os libros, por suposto non imos negar que a cultura é algo importantísimo e ás veces hai que loitar por ela. Pode ocorrer, por outra parte, que non sexa agradable ler certos libros ou ver certas películas, pero hai que facelo, podemos crecer a través diso. Estou pensando agora en Oliver Laxe, que acaba de ter outra vez unha intervención gloriosa en Cannes (Francia). E é un director moi esixente! É un director do que ao mellor pensas, estás vendo unha película súa e polo medio pensas que te estás aburrindo. Pero ao final dáste conta de que chegou, que está dentro de ti; e iso que parecía aburrimento en realidade era un esforzo para asimilala.

CANDELA.- Ao longo da túa carreira lograches diversos premios polas obras que publicaches, nalgún momento algún deses libros ía dirixido a un certame ou premio concreto?

Se boto a vista atrás creo que hai máis premios que non me deron que premios que me deron. Aprendín a distanciarme un pouco diso; claro que cando che dan un premio, estupendo!, sobre todo se leva cartos. Pero creo que non, incluso se andaba un premio por aí rondando era unha escusa, e eu era consciente diso. Ás veces para escribir tamén hai que ter unha boa escusa.

CANDELA.- Antes dixeches que escribiras un poema para Luar na Lubre, que despois foi tamén musicado por Mago de Oz, que a min paréceme espectacular; escribir un poema para que sexa musicado ten máis dificultade que un poema normal?

Con ese grupo é diferente... co seu fundador teño relación desde sempre. O proceso é distintoL eles pídenme unha letra e agás nunha das cancións (levo feito con eles catro ou cinco), eles envían antes a música e eu escribo sobre a música. Esa canción que dicides fíxose así. E nesa canción, a partir dunha idea do autor, en realidade acabei falando sobre o asunto do Prestige. Tiña que facelo. Non son unha persoa de moitos orgullos porque non creo que haxa nada persoal, no fondo nosoutros marchamos, xa o dicía Julio Iglesias “las obras quedan, los hombres se van”. Xa sei que non é moi elegante citalo; pero despois desa canción que se chama “Un canto a Galicia”, que debe ser a que máis se leva escoitado en galego no mundo, é unha marabilla poder escribir "Memoria da noite" [o tema suma xa máis de dous millóns de reproducións en Youtube]. O de ser o autor é que me dá igual, o que importa é que un tema en galego fose escoitado, e en moitas versións.

PAULO.- O feito de que a poesía tenda agora a ser musicada, creo que é un claro exemplo de que a pesar de que a poesía puidera perder a súa popularidade, grazas á música está remontando. Como consideras ti, a día de hoxe, con tanta evolución nas tecnoloxías, todos eses cambios tamén na literatura?

XABIER.- Eu véxoo con moito interese, vai todo moi rápido, ao mellor rápido de máis... están aparecendo poetas novos por España, por Portugal, en Galicia tamén algunhas persoas traballan eses formatos. Fan unha poesía moi aberta, moi rápida, cunha vocación de ser comprensible e accesible por todo o mundo. Que me parece moi ben. E tamén está o que ti dis da música. Houbo sempre esa relación entre poesía e música, desde que naceu a humanidade, creo que a poesía ten moito que ver coa música, e viceversa. Existen autoras moi esixentes hoxe, que a través da música e da Rede están contribuíndo a que as persoas perdan certo receo que tiñan cara á poesía. Son consciente de que é algo [a poesía] que non vos gusta e vos fai sufrir; pero que nos faga sufrir e que resulte aburrido, en principio, non quere dicir nada. O importante é que nos chegue. E unha canción é un vehículo ideal para iso.

(Continuará)